Το JT-OBSERVATORY είναι ένα ερευνητικό έργο που αποσκοπεί στην ανάλυση και αξιολόγηση της διακυβέρνησης της δίκαιης ενεργειακής μετάβασης στις ανθρακοφόρες περιοχές της Ελλάδας, της Πολωνίας και της Βουλγαρίας. Στοχεύει στην κατανόηση του βαθμού αποτελεσματικότητας και δικαιοσύνης των πολιτικών που εφαρμόζονται, καθώς και στην ανάδειξη των χωρικών ανισοτήτων και της τοπικά προσαρμοσμένης διακυβέρνησης στο πλαίσιο της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Η κλιματική κρίση επιβάλλει αυξημένες απαιτήσεις για την αναδιοργάνωση των παραγωγικών μοντέλων και της διακυβέρνησης, προκειμένου να διασφαλιστεί μια δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη. Οι μεταβάσεις αυτές είναι πολυεπίπεδες και πολυδιάστατες, απαιτώντας νέες μορφές διακυβέρνησης που να ενσωματώνουν τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, τη χωρική δικαιοσύνη και τη συμπερίληψη όλων των ενδιαφερόμενων φορέων. Το έργο εξετάζει το πώς οι πολιτικές μετάβασης επηρεάζουν διαφορετικές περιοχές και πληθυσμούς, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη για προσαρμογή των μέτρων στις τοπικές ανάγκες και δυναμικές.
Το JT-OBSERVATORY βασίζεται σε τρεις βασικές περιπτώσεις μελέτης που αφορούν ανθρακοφόρες περιφέρειες της Ευρώπης:
- Δυτική Μακεδονία (Ελλάδα)
- Στάρα Ζαγόρα (Βουλγαρία)
- Σιλεσία (Πολωνία)
Οι περιοχές αυτές αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις που σχετίζονται με την απολιγνιτοποίηση, την κοινωνικοοικονομική αναδιάρθρωση και τις τοπικές ανισότητες. Μέσα από τη συγκριτική ανάλυση, το έργο αξιολογεί πώς η μετάβαση μπορεί να καταστεί πιο δίκαιη, αποδοτική και προσαρμοσμένη στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών.
Το έργο ενσωματώνει ένα καινοτόμο Παρατηρητήριο Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Observatory), το οποίο λειτουργεί ως μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης σε τοπικό επίπεδο. Το Παρατηρητήριο:
- Παρακολουθεί τις επιπτώσεις της μετάβασης μέσω δεικτών που αφορούν την κοινωνία, την οικονομία, το περιβάλλον και την ενεργειακή φτώχεια.
- Ενισχύει τη συμμετοχή των πολιτών, των ενδιαφερόμενων φορέων και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής μέσω διαδικασιών διαβούλευσης και συνδιαμόρφωσης.
- Διαμορφώνει προτάσεις πολιτικής βασισμένες σε επιστημονικά δεδομένα, προκειμένου να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή και η βιώσιμη ανάπτυξη στις περιοχές μετάβασης.
Η κεντρική ερευνητική υπόθεση είναι ότι ένα ανεξάρτητο Παρατηρητήριο Δίκαιης Μετάβασης μπορεί να συμβάλει θετικά στη χωρική δικαιοσύνη, στη βελτίωση της διακυβέρνησης και στη διαμόρφωση αποτελεσματικών και δίκαιων πολιτικών μετάβασης.
